1 Kasım 2013 Cuma

Süt ve Süt Ürünleri Sektörü

Türkiye büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığında sürekli gerilemesine rağmen çiğ süt üretimimiz düzenli olarak artmaktadır. Bunun sebebi köylünün daha az hayvan beslemesi, buna karşılık olarak profesyonel besi çiftliklerinin artmasıdır. Bu çiftliklerde yurt dışından ithal süt verimliliği yüksek hayvanlar bulunmaktadır.

Çiğ süte olan talep artışının temel sebebi peynir, yoğurt ve ayran gibi süt ürünlerine olan müthiş taleptir. Gelişmiş ülkelerde ise çiğ süt üretimi artmamakta, hatta yavaş da olsa azalmaktadır. Dünya çiğ süt üretiminin bu yıl 800 milyon ton olması beklenmektedir.

2013 yılında gerçekleşmesi tahmin edilen 20 milyon ton çiğ süt üretimi ile Türkiye dünyada en çok süt üreten 10 ülkeden biridir. Üretilen çiğ sütün %93’ü inek sütüdür. Ülkemizde yaklaşık 6 milyon sağmal inek bulunmaktadır.  Koyun, keçi ve diğer süt veren hayvanlardan elde edilen çiğ süt miktarı 1,4 milyon ton civarındadır. Süt üreten çiftçi sayısı yaklaşık 2 milyondur. Bunların %25’inde inek sayısı 15’ün üzerindedir.

Yıllar
Çiğ Süt Üretim
(Ton)
Artış
2001
         9.495.550  
2002
         8.408.568  
-11,4%
2003
       10.611.011  
26,2%
2004
       10.679.406  
0,6%
2005
       11.107.897  
4,0%
2006
       11.952.099  
7,6%
2007
       12.329.789  
3,2%
2008
       12.243.040  
-0,7%
2009
       12.542.186  
2,4%
2010
       13.543.674  
8,0%
2011
       15.056.211  
11,2%
2012
       17.401.262  
15,6%
2013
       20.000.000  
14,9%

Çiğ sütün en fazla üretildiği iller; İzmir, Balıkesir, Konya, Aydın, Çanakkale, Denizli, Burdur, Manisa, Bursa, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli’dir. Ülkemizdeki çiğ süt üretimin üçte birinden fazlası bu 12 ilden elde edilmektedir.

Ülkemizde üretilen 20 milyon ton çiğ sütün tahminen;
·         4 milyon tonu (%20’si) kırsal ailelerin kendi tüketimi ve işlemesi için kullanılmakta,
·         2 milyon tonu (%10’u) sokak satıcıları tarafından pazarlanmakta,
·         1 milyon tonu (%5’i) kooperatif/birlikler tarafından pazarlanmakta,
·         4 milyon tonu (%20’si) küçük işletmeler/mandıralar  tarafından işlenmekte,
·         9 milyon tonu (%45’i) SETBİR işletmeleri tarafından işlenmektedir.

Üretilen çiğ sütün çok az bir miktarı içme amaçlı kullanılırken kalanı süt ürünlerinin yapımında kullanılmaktadır. Her süt ürünü için farklı miktarlarda süte ihtiyaç vardır. Örneğin; 1 kg kaşar 10,5-11 litre çiğ sütten yapılır, 1 kg beyaz peynir 5,6 litre çiğ sütten yapılır, 1 kg yoğurt 1,6 litre sütten yapılır,
1 litre ayran 700 ml çiğ sütten elde edilir.

Ülkemizde üretilen 20 milyon ton çiğ sütün tahminen;
·         2 milyon tonu  (%10’u) içme sütü olarak satılırken,
·         4 milyon tonu (%20’si) peynir yapımında,
·         0,5 milyon tonu (%2,5’u) tereyağı yapımında,
·         3 milyon tonu (%15’i) yoğurt yapımında,
·         1 milyon tonu (%5’i) ayran yapımında,
·         2,5 milyon tonu (%12,5’u) diğer süt ürünlerinin yapımında,
·         7 milyon tonu (%35’i) gıda endüstrisinde kullanılmaktadır.

Kullanılan sütün miktarına ve harcanan emeğe göre süt ürünlerinin fiyatları da doğal olarak birbirinden farklılaşır.  2013 yılında çiğ sütün ortalama fiyatı 1 TL idi. Beyaz peynirin üretici fiyatı ortalama 8,5 TL/kg iken market rafında ortalama 15 TL/kg idi. Yoğurdun üretici fiyatı ortalama 2,5 TL/kg iken market rafında ortalama 4 TL/kg idi.

Süt ve Süt Ürünleri Sektörünün bu yıl çiğ süt fiyatlarıyla 10 milyar dolar, paketleyicilerin fiyatlarıyla 14 milyar dolar, perakendecilerin fiyatlarıyla 20 milyar dolar büyüklüğe ulaşması beklenmektedir. (14 milyar dolarlık paketleyiciler pazarının 9 milyar dolarının markalı ürünler olacağı tahmin edilmektedir)

Türkiye’de gıda sanayisi üretim değeri içinde tahıl ve nişasta ürünleri sanayisinden sonra en yüksek değeri, süt ve et ürünleri sanayii almaktadır. Türkiye’de süt ve ürünleri sanayinin üretim değerinin gıda sanayinin toplam üretim değerleri içindeki payı %15 düzeyindedir. Türkiye’de gıda sanayindeki işletme sayısının %11'ini süt ve süt ürünleri işletmeleri oluşturmaktadır. Bu alanda yeni yatırımlar artış göstermektedir.

Sütü ambalajlayan ve/veya işleyip paketleyerek satış noktalarına veren firma sayısı yaklaşık 2300 adettir. 2013 yılına girerken bunların sadece 215 tanesi onaylıydı. Onaylı olanlardan da sadece 70 tanesi AB standartlarındaydı.2300 işletmenin yaklaşık %5’i modern entegre tesislere sahiptir. Tesislerin bölgelere göre dağılımı aşağıdaki tabloda belirtildiği gibidir.

·         %45 Marmara
·         %22 Ege
·         %16 İç Anadolu
·         %11 Akdeniz
·         %4 Karadeniz
·         %1 Doğu Anadolu
·         %1 Güneydoğu Anadolu

Süt ve süt ürünlerinin kişi başına yıllık tüketimi 2013 yılında (markalı ve açıkta) 230 litre olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu rakam AB ve ABD’de 250 litre düzeyindedir.

Ülkemizde içme sütü tüketimi azdır. 2012 yılında içme sütü tüketimi kişi başı 31 litre olarak gerçekleşmiştir (Bunun da ancak %50’si markalı içme sütüdür). Ülkemizde süt daha çok işlenmiş olarak; yoğurt, peynir ve ayran olarak tüketilmektedir. Süt ve süt ürünleri tüketimine dair derlenmiş verileri aşağıdaki tablolarda görebilirsiniz.

Kişibaşı Yıllık Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi (kg)

2010
2011
2012
2013
2018
2023
Türkiye
185
201
215
230
280
300
Dünya
103
105
106
108
120
135
Gelişmiş Ülkeler
233
234
238
240
253
265
Gelişmekte Ol. Ülk.
67,8
69,5
71,1
74
90
110
İçme Sütü (Türkiye)
25,9
28,4
31,1
33,2
50
65
İçme Sütü (AB 27)
89,8
90,1
90,5
91
94
98
Süt Ürünleri (Türkiye)
41,7
41,9
41,6
44,7
58,5
77,6
Süt Ürünleri (AB 27)
47
49
51
53
62
71


Markalı Süt Ürünleri Tüketimi (Ton)

2010
2011
2012
2013
2018
2023
İçme Sütü Tüketimi
1.017.451
1.180.242
1.343.402
1.600.000
2.600.000
4.000.000
Peynir Tüketimi
451.406
469.878
488.999
510.000
750.000
1.200.000
Yoğurt Tüketimi
899.421
1.007.939
1.110.545
1.400.000
1.850.000
2.400.000
Ayran Tüketimi
393.681
417.448
442.570
500.000
950.000
1.700.000
Tereyağı Tüketimi
44.234
46.145
48.151
50.000
120.000
250.000
Diğ. Süt Ür. Tüketimi
113.723
127.711
139.135
152.000
230.000
450.000
2.919.916
3.249.363
3.572.802
4.212.000
6.500.000
10.000.000


Markalı Süt Ürünleri Tüketimi

2010
2011
2012
2013
2018
2023
Nüfus (x 1000)
73.000
74.000
75.000
76.000
80.000
85.000
İçme Sütü Tüketimi (Kişibaşı, kg)
13,9
15,9
17,9
21,1
32,5
47,1
İçme Sütünde Markalı Tüketimin Payı
54%
56%
58%
63%
65%
72%
Süt Ürünleri Tüketimi (Kişibaşı, kg)
26,1
28
29,7
34,4
48,8
70,6
Süt Ürünlerinde Markalı Tüketimin Payı
63%
67%
71%
77%
83%
91%


Bölgesel gelişmişlik ve kişi başı gelir farklılıklarından dolayı coğrafi bölgelerimiz arasında süt ve süt ürünleri tüketimlerinde büyük farklılıklar vardır. 10 yıllık süreçte bu tüketim farklılıkların azalacağı, doğu, kuzey ve güney illerindeki tüketim artışının ülke genelinden daha fazla olacağı  öngörülmektedir. Süt ve süt ürünleri tüketimine dair projeksiyonum aşağıdaki gibidir.



2012
2023
 Nüfus
Tüketim Oranları
 Nüfus
Tüketim Oranları
İç Anadolu
12.121.196
15,7%
14.000.000
16,0%
Karadeniz
7.605.900
9,1%
9.000.000
10,0%
Doğu Anadolu
5.268.181
3,2%
7.000.000
8,0%
Güneydoğu Anadolu
7.917.782
5,5%
9.000.000
11,0%
Marmara
22.678.206
37,8%
24.000.000
28,0%
Ege
9.813.632
16,6%
11.000.000
14,0%
Akdeniz
9.619.233
12,1%
11.000.000
13,0%
75.024.130
100%
85.000.000
100%
Süt ve Ürünleri Tüketimi (Ton)
3.572.802

10.000.000



Sektörün Dış Ticareti
Süt ve süt ürünlerinin raf ömrü kısa olduğu için ihracat olanakları azdır. Komşu ülkelere satışı daha kolaydır. Ama süt işleme teknolojisindeki gelişmeler, özellikle de filitreleme yöntemiyle bakteri sayısındaki azaltmalar süt ürünlerinin raf ömrünü uzatmış ve ihracata daha elverişli hale getirmiştir. Bu gelişmeler ışığında 10 yıllık süreçte başta peynir, süt tozu ve UHT süt olmak üzere sektörün ihracatının 10 ila 20 kat arasında artacağı ön görülmektedir.

2013 yılında 300 milyon dolarlık süt ve süt ürünleri ihracatı varken bunun 2023 yılında 4,5 milyar dolara çıkması beklenmektedir. Sektörün ithalatı ise genellikle lüks peynir segmentindedir. Artık ülkemizde de üretilebilen bu segmentin ithalatının küçük yüzdelerle artmaya devam edeceği öngörülmektedir. Süt tozuna konulan kotalar ve vergiler kalkarsa bu alandaki ithalat artabilir ama bu da süt üreticilerini vuracağı için pek ihtimal verilmeyen bir gelişmedir.


Yıllar
İhracat
(Ton)
İhracat
(USD)
Kg Fiyatı
(USD)
Artış
İthalat
(Ton)
İthalat
(USD)
Kg Fiyatı
(USD)
Artış
2008
57.889
135.768.550
2.345
21,20%
31.042
127.105.832
4.095
6,60%
2009
57.173
141.571.761
2.476
4,30%
39.897
116.238.236
2.913
-8,60%
2010
66.912
168.157.538
2.513
18,80%
34.057
142.741.369
4.191
22,80%
2011
95.478
226.317.868
2.370
34,60%
22.225
106.256.324
4.781
-25,60%
2012
98.182
225.870.303
2.301
-0,20%
25.038
111.636.789
4.459
5,10%
2013
130.000
300.000.000
2.308
32,80%
26.000
120.000.000
4.615
7,50%


Sektörün Önemli Firmaları
9 milyar dolarlık markalı süt ve süt ürünleri pazarında ilk 20 markanın pazar payı %30’dur ve her birinin 2013 yılındaki tahmini yurtiçi pazar payları ve ciroları yandaki tabloda belirtilmiştir. Pazarın %10’u Private Label markalara, %60’ı de irili ufaklı süt işleme firmalarına aittir. 2023 yılında en büyük ilk 20 firmanın markalı pazarın %50’sine hakim olması beklenmektedir.

2013 Yurtiçi Tahmini
No
Marka
Pazar Payı
Tahmini Ciro (TL)
1
Ülker İçim
7,60%
1.370.000.000
2
Sütaş
6,40%
1.150.000.000
3
Pınar
4,10%
740.000.000
4
Aynes
2,00%
360.000.000
5
Yörsan
1,90%
340.000.000
6
Yörükoğlu
1,10%
200.000.000
7
Kay
1,00%
180.000.000
8
SEK
1,00%
180.000.000
9
Eker
0,90%
160.000.000
12
Ekici
0,70%
130.000.000
13
Tek Süt
0,70%
130.000.000
10
Murat Bey
0,60%
110.000.000
11
Tahsildaroğlu
0,60%
110.000.000
14
Bahçıvan
0,60%
100.000.000
15
Akbel
0,30%
50.000.000
16
Güney
0,10%
20.000.000
17
Danone-Tikveşli
0,10%
20.000.000
18
Tarım Kredi
0,10%
20.000.000
19
Balkan
0,10%
20.000.000
20
Mova
0,10%
20.000.000


Sektörün Geleceği
Uzmanların tahminine göre son 10 yılda tonaj bazında 2 kat büyüyen ülkemizdeki çiğ süt üretimi önümüzdeki 10 yılda da 2 katına çıkacaktır. 2013 yılında 10 milyar dolar olan çiğ süt pazarının 2023 yılında 18 milyar dolar olması beklenmektedir.
Çiğ süt üretimindeki büyümeye etki edecek etkenler:
·         Ülke refahının artması ve bilinçlendirmenin etkisiyle içme sütü tüketiminde önemli artışlar olacaktır. Kişibaşı tüketim gelişmiş ülkelerin rakamlarına biraz daha yaklaşacaktır.
·         Pazara sürülecek yenilikçi ürünler süt ve süt ürünleri tüketimini artıracaktır.
·         Sütün endüstriyel gıda üretimindeki kullanımı da git gide artacaktır.
·         İhracat da çiğ süt üretiminin artışında etken olacaktır. Süt ve süt ürünleri ihracatının Cumhuriyetin 100.yılında 2 milyon tona çıkması ve 4,5 milyar dolar döviz getirmesi beklenmektedir.


Yıllar
Tahmini Çiğ Süt Üretimi (Ton)
Artış
2013
20.000.000
14,9%
2014
22.000.000
10,0%
2015
23.200.000
5,5%
2016
24.400.000
5,2%
2017
25.700.000
5,3%
2018
27.200.000
5,8%
2019
29.000.000
6,6%
2020
31.000.000
6,9%
2021
34.000.000
9,7%
2022
37.000.000
8,8%
2023
40.000.000
8,1%


Türkiye’de kişi başı içme sütü tüketimi 33 litreden 10 yılda 65 litreye çıkması beklenmektedir. Markalı içme sütün de aynı dönemde 21 litreden 47 litreye çıkacağı öngörülmektedir. Önümüzdeki 10 yılda çiğ süt üretimi 2 katına çıkarken, içme sütü tüketimi 2 katın üzerinde büyümesi öngörülmektedir. 2013 yılında iç pazarda markalı içme sütü tüketimi 1,6 milyon tonken, 2023 yılında 4 milyon tona çıkması beklenmektedir. İçme sütünde amiral gemi sade süt olmakla birlikte pazarı büyütecek olan özellikli (aromalı, katkılı, karışımlı vb) sütler olacaktır.

Türkiye’de kişi başı süt ürünleri tüketimi gelişmiş ülkeler düzeyindedir. Bunda ana etken yoğurt ve ayrandır. Kişi başı süt ürünleri tüketiminin 45 kg’dan 10 yılda 78 kg’a çıkması beklenmektedir. Markalı süt ürünlerinin de aynı dönemde 34 kg’dan litreden 70 kg’a çıkacağı öngörülmektedir. AB ülkelerinin 10 kg gerisindeyken, 10 yılda 6 kg önüne geçeceğiz. 2013 yılında iç pazarda markalı süt ürünleri tüketimi 2,6 milyon tonken, 2023 yılında 6 milyon tona çıkacaktır. Süt ürünleri tüketiminde amiral gemi yoğurt olmakla birlikte ayran ve tereyağ tüketimindeki artışlar pazara ivme kazandıracaktır. Süt ürünleri ihracatının da büyük oranlarda artacağı ve üreticilerin gelir kalemlerinde önemli yer tutmaya başlayacağı tahmin edilmektedir. 2023 yılında süt ürünleri ihracatının 4 milyar dolar olması beklenmektedir.

Firmasını kurumsallaştırabilen, kazandığını üretim teknolojilerine yatıran, doğallığa ve sağlığa önem veren ve ürünlerini markalaştırabilen firmalar 10 yılda çok yol kat edeceklerdir.


(Bu yazıdaki 2013 verileri tahminidir. Diğer veriler çeşitli kaynaklardan derlenmiştir)

1 yorum: